06-01-2014, Saat:07:01
KÖPEKLERİN BESLENMESİ:
--------------------------------------------------------------------------------
Prof. Dr. Fatma İNAL
S.Ü. Veteriner Fakültesi Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıları Anabilim Dalı
--------------------------------------------------------------------------------
Besleme şu şekilde özetlenebilir;
1. Bir köpek mümkünse her zaman aynı saatte, aynı yerde ve aynı kişi tarafından beslenmelidir.
2. Ekşimiş, kokuşmuş, çok soğuk veya çok sıcak yiyecekler, sivri uçlu veya parçalanmış kemikler, balık kılçıkları verilmemelidir.
3. Yenmemiş herhangi bir artık varsa yaklaşık 1.5 saat sonra uzaklaştırılmalıdır.
4. İçme suyu devamlı veya en azından günde üç kere verilmelidir.
5. Öğün aralarında başka yiyecekler verilmemelidir.
6. Spor ve iş köpeklerinin günlük diyetleri iki veya daha fazla öğün halinde verilmelidir.
7. Genç köpekler ve laktasyondaki köpeklere sık sık veya ad libitum mama verilmelidir.
8. Ani mama değişiklikleri yapılmamalıdır. Eski mama yeni mama ile azar azar değiştirilmelidir.
9. Yeme ve içme kaplar temiz tutulmalıdır.
10. Beslenme durumunu kaydetmek için hayvanlar düzenli olarak aç karına tartılarak canlı ağırlıkları belirlenmelidir.
DİYET VE GIDA SEÇİMİ:
Köpekler doğal olarak karnivor olmalarına rağmen gerçekte omnivor hayvanlardır. İnsanlarla birlikte yaşadıkları için tamamen bitkisel kaynaklara dayalı bir mamayı tüketebilirler. Mama seçiminde genelde lezzetlilik ön planda tutulmaktadır. Bir mamanın lezzetini etkileyen faktörler, uygulanan ısı, nem düzeyi, tat, koku ve yapıdır. Seçimde ilk adım köpeğin ihtiyaçlarını yaklaşık olarak belirlemektir. Bu hayvanın performansına göre yapılır. Daha sonra mamanın besin maddeleri içeriğine bakılır, besin maddeleri kuru madde esasına göre değerlendirilmelidir.
Diyette kullanılacak gıda maddesi miktarı enerji düzeyine ve hayvanın enerji ihtiyacına göre belirlenmelidir. Örneğin 35 kg CA'taki bir köpeğin günlük enerji ihtiyacı 1900 kcal'dir. Bu 500 g işkembe, 100 g karaciğer, 600 g kepekli ekmekten fazlasıyla karşılanabilir (% 33 HP, % 9 yağ). Böyle bir diyete Ca ilavesi yapılmalıdır.
Köpekler için evde dengeli mamalar hazırlanabilir. Genellikle et ve mezbaha yan ürünleri kullanıldığı için Ca
oranına dikkat etmek gerekir. Hazırlanan mamaların ıslak kum görünümünde olması istenir. Çok sulu ve bulamaç kıvamındaki mamaların hazmı güçtür. Böyle mamalar tüketen hayvanlar bazen kusarlar. Et, sakatat ve balık yararlı ve kaliteli protein kaynaklarıdır, ancak özellikle Ca bakımından eksiktirler, yeterli B vitamini içermezler, karaciğer ve böbrek hariç A, D ve E vitaminleri bakımından fakirdirler. Ayda bir veya iki kere karaciğer verilmesi yeterli A ve D vitamini sağlar. Sığır, koyun, domuz, kuzu, at, tavuk ve tavşan etleri köpek beslemede sıklıkla kullanılır. At eti alıştırarak verilmelidir, aksi halde ishallere neden olabilir. İşkembe, dalak, akciğer ucuz ve kolay bulunur protein kaynaklarıdır. Etlerin enikler için kıyma şeklinde, büyükler için kuşbaşı doğranarak ve çiğ olarak, balığın kılçıksız olarak ve pişirilerek verilmesi daha uygundur.
Süt, peynir, yumurta mükemmel protein kaynaklarıdır. Süt (yağsız) çiğ olarak veya süt tozu şeklinde verilir. Yumurta çalışan köpekler için uygundur, fazla verilirse karaciğer zorlanır. Kemikler obstipation riskinden dolay kısıtlı olarak verilmelidir. Taze kemikler % 10 Ca ve % 5 P içerir, bu nedenle başlıca bu iki elementin kaynağıdır. Aynısı kemik unu için geçerlidir. Bitkisel orijinli gıda maddeleri başlıca nişasta formunda enerji ve balast madde (HS) sağlar. Bunlardan bazıları örneğin SFK fazla miktarda protein içerir ve bunun için köpeklerin protein ihtiyacını karşılamada sınırlı miktarda kullanılabilir.
Tahıllar, değişik sebzeler ve özellikle maya da suda eriyen vitaminleri içerir. Sebzeler pişirilerek püre halinde ve etle karıştırılarak verilir. Pirinç suyu iyi bir barsak düzenleyicidir. Taze havuç, yeşil fasulye, pırasa, marul pişirilerek veya çiğ halde verilebilir, ancak pişirme esnasında bir miktar besin maddeleri kaybı olmaktadır. Muz, armut, portakal ve elma köpeklerin severek tükettiği meyvelerdir. Morina balığı karaciğer yağı halen en çok kullanılan yağda eriyen vitamin kaynağıdır, ancak dikkatli kullanılmalıdır, çünkü günde 2-3 damlası orta boy ergin bir köpek için yeterlidir.
TİCARİ KÖPEK MAMALARI:
1. Sulu (konserve) köpek mamaları: Su içeriği % 70-80'dir. Bunların içerisinde tahıl, et ve et yan ürünleri birlikte bulunabilir, bazıları sadece hayvansal ürünlerden oluşur, akciğer, meme, diğer yan ürünler ve yağ doku içerir. Bu mamalar vitamin ve mineral bakımından dengelenmiştir. Sulu mamaların avantajları uygun kaplarda uzun bir raf ömrüne sahip olmaları, lezzetli olmaları; dezavantajları ise maliyetin yüksek olması ve dişler üzerinde olumlu etki yapmamalarıdır.
2. Yarı sulu köpek mamaları: Su içeriği % 20-40'dır. Bu mamaların su içeriği % 26'ya ulaşana kadar şeker (sükroz), prezervatifler (fosforik, malik ve hidroklorik asitler) ve nem çekiciler (sorbitol, propilen-glikol, tuzlar) vasıtasıyla bakteri veya küf gelişimi önlenerek belli bir süre için konserve edilebilir. Yarı sulu mamaların avantajları enerji sindiriminin yüksek olması ve lezzetliliği, dezavantajları ise maliyetin yüksek olması ve dişler üzerinde olumlu etki yapmamalarıdır.
Son zamanlarda % 30-40 su içeren mamalar plastik torbalarda veya sosisler halinde bulunmaktadır.
3. Kuru köpek mamaları: Su içeriği % 12 veya daha azdır. Tahıllar, et, et yan ürünleri, yağlar, mineraller ve vitaminler karıştırılarak pişirilir ve bir kalıp vasıtasıyla sıkıştırılır. Kuru köpek mamalar fırında pişirilerek yapılmış kek, çubuk, pelet (10-13 mm * 1-3 cm), değişik şekiller ve un formunda bulunur. Pişirme ve sıkıştırma esnasında uygulanan yaklaşık 150 °C'lik ısı sayesinde nişasta kolay eriyebilir forma dönüşür, toksinler ve bazı inhibitör maddeler tahrip olur, steril bir ürün elde edilir. Bunların kuru ve serin depo şartlarında tutulması gerekir.
Kuru köpek mamalarının avantaj yüksek konsantrasyonda besin maddelerini içermesi, daha ucuz olması, buzdolabı gerektirmemesidir. Ayrıca dişler için yararlı masaj sağlar, diş hastalıkların önler. Dezavantajı sulu veya yarı sulu mamalara göre köpekler tarafından daha az tercih edilmesidir. Bu da tatlandırıcıların ilavesi, bir parça yağla pişirme, üzerine biraz yağ veya et suyunun serpiştirilmesiyle giderilebilir. Un halindeki kuru mamalar kullanılmadan hemen önce süt, et suyu veya su ile sulandırılır.
BESLEME PROGRAMI:
İki temel besleme programı vardır.
1. Öğünler halinde besleme: Sağlıklı ergin köpekler için günde bir öğün yeterlidir. Yem hayvan sahibine uygun herhangi bir saatte fakat hergün aynı saatte verilmelidir. Beslemeden birkaç saat sonra dışkılama ve işeme ihtiyacı olacağından besleme akşam geç saatlerde yapılmamalıdır. Günde birden fazla öğünün herhangi bir zarar yoktur. Ama eğer her seferinde fazla mama verilirse hayvanın şişmanlama ihtimali vardır. Bazı geniş ve derin göğüslü ırklarda (Bloodhounds, Boxers, Deerhounds, Great Danes, Irish Wolfhounds) mide torsiyonu riskinden dolayı rasyon günde 2-3 öğüne bölünerek verilir. İştahsız, yaşlı ve genç köpeklerin de 2 veya daha fazla sayıda beslenmesi daha yararlıdır. Enikler günde 4-5 kere, sütten kesildikten sonra ergin canlı ağırlığın yarısına ulaşana kadar günde 3-4 defa beslenirler, sonra öğün sayısı 2'ye düşürülür. Yine çalışan köpekler ve laktasyondaki dişilerin besin maddeleri ihtiyaçlar fazla olduğu için günlük diyet birkaç öğüne bölünerek verilir.
2. Ad libitum besleme: Bu metot yoğun yetiştiricilik yapılan işletmelerde uygulanır, hayvanlara fazla yiyecek verilir ve istedikleri zaman tüketmeleri sağlanır. Bu metodda diyetin dengeli olması şarttır. Diyet sulu ise hayvanlar sulu ve etli kısımları daha fazla tüketmek için yarışırlar. Bu metodun avantajları; işgücünü azaltması, kanda sabit besin maddeleri düzeyi sağlaması, can sıkıntısını ve dolayısıyla koprofajiyi azaltmasıdır.
Tablo 1 Ticari mamalardaki besin madde miktarları
KM'de
Kuru
Yarı sulu
Konserve
Nem düzeyi, %
0
10
25
75
KM, %
100
90
75
25
Protein, %
22
20
16.5
5.5
Yağ, %
5.5
5
4
2
Linoleik veya arahidonik asit
1.6
1.4
1.2
0.4
Ca, %
1.1
1.0
0.8
0.3
P, %
0.9
0.8
0.7
0.25
K, %
0.6
0.5
0.45
0.2
NaCl, %
1.1
1.0
0.8
0.3
Mg, %
0.05
0.04
0.03
0.01
Tablo 22. Köpeklerde bazı fizyolojik durumlara göre diyette bulunması gereken besin madde miktarları, % KM'de
Fizyolojik durum
HP
HY
HS
Ca
P
Na
Büyüme,gebeliğin son 1/3'i,laktasyon
28-35
20-30
0-5
1.0-1.8
0.8-1.6
0.3-0.7
Yaşama payı
20-28
10-20
0-5
0.5-0.9
0.4-0.9
0.25-0.5
İşsiz köpeklerde şişmanlığı önlemek
20-25
8-12
5-15
0.5-1.0
0.4-0.9
0.25-0.5
Yaşlılık
15-25
10-20
0-5
0.5-0.85
0.4-0.75
0.3-0.7
İş, stres, nekahat
25-30
25-30
0-5
0.7-1.4
0.7-1.4
0.3-0.7
ENİKLERİN BESLENMESİ:
Normal olarak yavrular 3-4 haftalık olana kadar anneleri tarafından yeterince iyi beslenir bu yüzden bu yaştan önce ilave beslemeye gerek yoktur. Bununla birlikte ananın sütü yoksa veya yavruların büyüklüğüne göre çok az sütü varsa yavrulara ilave besleme uygulanmalıdır. İnek sütü krema, yumurta sarısı, kemik unu ve vitaminlerle zenginleştirilerek verilebilir. Bu işlem çok zahmetlidir çünkü her öğün için taze hazırlanmalı ve eniklere günde bir kaç kere verilmelidir. Hazır enik mamaları ılık suda çözdürülerek verilebilir.
Yaklaşık 3 haftalık yaştaki enikler ana sütüne veya süt ikamelerine ilaveten başka yiyecekleri yemeye başlar. Bu yiyecekler ilk önce lapa halinde olmalıdır ve yavaş yavaş küçük parçalar halinde et, karaciğer ve kaynatılmış yumurta ile desteklenir. Ayrıca hazır enik mamaları sütle ıslatılarak sabahları ve akşamları verilebilir, öğleyin süt verilmeye devam edilir. Sonra enik maması miktar yavaş yavaş artırılır, süt miktarı değiştirilmez. Böylece kuru yiyecek tüketimi artırılmaya çalışılır.
Enikler 6 haftalıkken sütten kesilirler. Ancak süt vermeye yavrular en az 6-7 aylık olana kadar devam edilmelidir. Sütten kesme belli aralıklarla analarından uzaklaştırılarak yavaş yavaş yapılmalıdır. Bu yaştan önce dişler tam gelişmediği için sert yiyeceklerden kaçınılmalıdır.
Tablo 3. Eniklere verilecek süt miktarı ve öğün sayısı
Doğum ağırlığı, g
250-350
450-500
>500
ilk 2 gün; Öğün sayısı
8
8
8
Bir öğünde verilecek süt, ml
12
12
12
3-7 gün; Öğün sayısı
6
6
6
Bir öğünde verilecek süt, ml
20
30
40
8-16 gün; Öğün sayısı
5
5
5
Bir öğünde verilecek süt, ml
35
50
70
16 gün-sütten kesim; Öğün sayısı
4
4
4
Bir öğünde verilecek süt, ml
60
70
120
Sütten kesildikten sonra genç köpekler ihtiyaçlarına uygun proteinin sindirilme derecesi ve biyolojik değeri yüksek, yeterli Ca içeren, Ca oranı uygun, yeterli vitamin sağlayan mamalarla beslenmelidirler.
Genç köpekler 3 aylık olana kadar günde 4-5 kere, 3-5 aylıkken günde 3 kere, 5-10 aylıkken 2 kere, daha sonra 1 veya 2 kere tercihen aynı saatlerde beslenmelidir. Bununla birlikte özellikle büyük ırklar için fazla yedirmeden kaçınmak gerekir, çünkü fazla hızlı büyüme neticesi düzeltilemeyen iskelet bozuklukları meydana gelebilir. Bunun için canlı ağırlık artışı düzenli olarak kaydedilmelidir. Büyüme oranı azaldığı zaman verilen mama miktarı da azaltılmalı, aksi takdirde şişmanlık problemi ortaya çıkar. 9 aylıkken eniklerin mama tüketimi ergin köpeklerinkinin % 10 fazlası kadar olmalıdır, 18 aylıkken de ergin köpeklerin tükettiği miktara ulaşılır.
Sütten kesilmiş enikler için mama örneği
Kahvaltı: Tahıl lapası ve süt ya da ekmek, süt ve kahvaltılık yiyecekler
Öğle: Evde mevcut yiyecekler (et, sebze, patates, çorba, puding, vs) gerekirse et ilave edilir.
İkindi: Öğle öğünü tekrarlanır.
Akşam: Çırpılmış yumurta ilave edilmiş süte bisküvi veya gevrek karıştırılarak verilir.
Sütten kesimden 1 yaşına kadar besleme programı örneği
1. Sütten kesimden 8 haftalık yaşa kadar:
Sabah: 250 g süt, 1 yumurta, 5 parça şeker veya 5 kahve kaşığı pudra şekeri
Öğle: Et, ekmek, sebze
İkindi: Sabah kahvaltısı tekrarlanır.
Akşam: Öğle öğünü tekrarlanır.
Et miktarları (kemiksiz, g);
3. aya kadar
5. aya kadar
Küçük ırklarda
40
75
Orta ırklarda
60
100
Büyük ırklarda
80
200
2. 8 haftalıktan 5 aylık yaşa kadar:
İki hafta süreyle yukarıdaki kahvaltı tekrarlanır, sonra yumurta kesilir, süt ve et miktar artırılır.
3. 5 aylıktan 1 yaşına kadar:
Bu dönemde özellikle et miktarlar üzerinde durulur.
Günlük et miktarları (kemiksiz, g):
Küçük ırklar için
180-200
Orta ırklar için
250-400
Büyük ırklar için
400-1000
Günlük miktar iki öğünde verilir. Bunun yanında yeşil sebzeler genelde pişirilerek hayvanın önüne konur, köpek istediği kadar tüketir.
Yiyecek tüketimindeki ferdi farklılıklardan dolayı, onların yeterli olarak yiyip yemediklerine karar vermek için eniklerin davranışların gözlemek de önemlidir. Aşırı yiyecek tüketimi ölümle sonuçlanan kontrol edilemeyen diyareye yol açabilir. Beslenme yetersizliği olan enikler için suni besleme tercih edilebilir. Bu ilk 3-4 haftada gelişmeyi biraz geciktirebilir fakat sonradan telafi ederler. Eniklerin mırıldanması aç oldukları anlamına gelmez ve besleme planına rağmen ekstra besleme için bir sebep olmamalıdır.
Yeterli yiyecek tüketiminin göstergeleri abdomenin dinlenmesiyle tespit edilebilen peristalsis, yeterli ürinasyon ve dışkının kıvamıdır.
Tablo 3. Enikler için mama örnekleri
Yaş, ay
2, 3, 4
5, 6, 7
8, 9, 10, 11, 12
Süt
300 g
350 g
400 g
Arpa unu
500 g
600 g
650 g
Et
400 g
400 g
500 g
Sebze
200 g
200 g
300 g
Balık yağı
5 g
5 g
5 g
(4 öğün)
(3 öğün)
(2 öğün)
Tablo 3. 3-6 aylık yaştaki farklı ırklarda enik maması ve sütle besleme programı
Irk
Yaş,ay
CA,kg
Mama,g
Süt,ml
Miniature Poodle
3
2.5
180
125
4
4
195
125
5
4.5
225
125
6
5
210
125
Whippet
3
5
255
250
4
6
270
250
5
8
285
250
6
8.5
270
250
Labrador
3
11
540
375
4
16
600
375
5
21
630
375
6
25
660
375
*Mama iki öğün halinde verilmiştir.
ÖKSÜZ ENİKLERİN BESLENMESİ:
Bu terim ölüm, hastalık, emzirme yetersizliği veya ihmal neticesi anası tarafından süt verilmeyen enikleri içine alır. Enikler sağlıklı ise problem yoktur.
Yeni doğmuş öksüz bir eniğin ilk ihtiyacı yiyecekten önce sıcaklıktır. Çevre ısısı 30-35 °C'ye ayarlanmalıdır. Bu nedenle enikler bir kutu içine konularak üzerleri örtülebilir, kutunun yanına veya üzerine bir ısıtıcı yerleştirilebilir.
Kaynatılmış ve 35 °C'ye soğutulmuş su ile % 5'lik glikoz çözeltisi hazırlanarak doğumdan sonra bir saat içinde bir biberon veya intubasyonla ilk yem olarak verilir. Yeni doğan enikler genelde 250-500 g ağırlıktadır ve ilk besleme için 5-10 ml sıvı yeterlidir. İki hafta boyunca yavrular hergün tartılarak ağırlık artışları kaydedilir. İlk beslemeden yaklaşık 2 saat sonra süt verilir. Acil durumlarda inek sütü kullanılabilir, ancak eniklerin optimum büyümesi için yeterince zengin olmadığı unutulmamalıdır.
Tablo 5. Sütün kompozisyonu
Tür
Protein,%
Yağ, %
Laktoz, %
Enerji, kcal/100g
İnek
3.3-3.8
3.5-5.4
4.9-5.0
65-84
Kedi
9.0
5.5
3.5
100
Köpek
8.0
10.0
3.0
134
Keçi
3.3
4.5
4.6
73
Süt ikamesi*
7.0
7.5
4.5
114
*0.5 l Jersey sütü+28 g kazein+14 g sıvı yağ
Süt ikamesi buzdolabında saklanır, içirileceği zaman 30 °C'ye ısıtılır. Fazla laktoz ishale sebep olabilir.
Eniklere genelikle 2-3 saatte bir sıvı verilir, daha sonraki haftada 4 saat aralıklarla, 2-3. haftadan sütten kesilene kadar günde 6 kere besleme yapılır. Bir günlük ve 350 g ağırlıktaki bir eniğe günde yaklaşık 85 g sıvı verilir, 2-3 haftada yaklaşık 1 kg ağırlığa ulaşması gerekir ve bu dönemde günde 250 g sıvı tüketmelidir. Enik 2.5-3 haftalık olduğunda sütten kesilmeye başlanabilir.
ERGİN KÖPEKLERİN BESLENMESİ:
Ergin köpekler yaşama payı düzeyinde günde sadece 1 kere beslenir. Günde yaklaşık 2 kg'lık bir diyet düzenlenir. Böyle bir diyetin 1/3'i et, 1/3'i tahıl ve sebze karışımı, 1/3'i de su olmalıdır. Ancak bu diyetin miktar hayvanın yaptığı işe, besi durumuna, cüssesine göre değiştirilmelidir. Örneğin zayıf bir köpeğe ilave olarak bir miktar süt, 1 yumurta, bir miktar sebze ve tahıl verilmelidir.
Tablo 6. Yaşama payı diyeti örneği
Et
350-500 g
Sebze
500-600 g
Tahıl
450-600 g (un, ekmek veya makarna)
Tuz
2.5-3 g
Pişirildikten sonra üzerine 25-30 ml mısır özü veya soya yağı katılır.
Tablo 7. Köpekler için ekonomik karma örnekleri
Yem maddesi
1. karma,%
2. karma,%
Mısır unu
35
35
Buğday kepeği
12
17
Buğday unu
15
10
Et-kemik unu
12
22
Balık unu
10
14
Süt tozu
14
-
Kemik unu
1
1
Tuz
1
1
Bu karmalar özellikle toplu köpek yetiştirilen işletmeler için uygun, ucuz kaynaklardır. Bunlardan günde bir öğün olarak;
10 kg ağırlıktaki bir köpek için 750 g
15 kg ağırlıktaki bir köpek için 1000 g
20 kg ağırlıktaki bir köpek için 1200 g
30 kg ağırlıktaki bir köpek için 1500 g miktarlarında et suyu, sebze suyu veya süt gibi sıvılarla ıslatılarak verilir. Buna ilaveten haşlanmış sebzeler hayvanların önüne konur. 1. karmanın gebe, laktasyondaki dişilere ve sütten kesme dönemindeki eniklere verilmesi tavsiye edilmektedir.
GEBE VE LAKTASYONDAKİ KÖPEKLERİN BESLENMESİ:
Dişilerin iyi bir verim performansı göstermesi optimum beslemeye bağlıdır. Şişman dişilerde ovulasyon oranı genellikle düşüktür.
Östrus sırasında enerjinin yaklaşık % 10 arttırılması döllenebilir ovum sayısını arttırabilir. Köpeklerde de fötus, uterus, plasenta, memelerdeki en önemli gelişme gebeliğin son üç haftasında meydana gelir. Enerji ve besin maddeleri ihtiyaçları gebeliğin ilk 4 haftasında yaşama payı düzeyinde tutulmalı, 5. haftadan 8. haftaya kadar derece derece arttırılmalı, sonra doğumu kolaylaştırmak için gebeliğin sonuna kadar (9 hafta) tekrar yaşama payı düzeyine düşürülmelidir. Gebelik esnasında karın hacmi uterusun büyümesiyle daraldığı için gebe köpekler günde 3 kere beslenmelidir.
Pratik olarak 6. haftadan itibaren mama miktarı her hafta % 10 düzeyinde artırılarak doğum esnasında % 50'ye kadar artırılır. Gebeliğin son 7-10 gününde iştahsızlık görülebilir, hatta hayvan son öğününü kusabilir. Bu durumda öğün sayısını arttırarak kuvvetli ve lezzetli mamalar vermek, mamayı hayvanın tercihine göre su veya sütle ıslatarak vermek yararlı olabilir.
Sağlıklı bir dişi doğumdan hemen sonra yavrularını emzirmeye başlar. Yeni doğmuş yavruların ağırlığı orta büyüklükteki bir dişinin ağırlığının % 15'i kadardır. Bir haftada doğum ağırlığının iki katına ulaşırlar, bu hızlı büyüme laktasyonun 3-4. haftasına kadar devam eder ve bunun hepsi ananın sütünden karşılanır. Enikler bu dönemde hiç su içmezler. Ananın yeminin yavru vücuduna dönüşme oranı yaklaşık % 50 olarak hesaplanmıştır.
Laktasyon sırasında, yavru sayısına ve büyüklüğüne bağlı olarak diyet yaşama payı düzeyinin iki katı arttırılmalıdır ve derece derece yaşama payının 3-4 katına kadar, doğumdan sonraki 5. haftada daha fazlasına yükseltilir. Bu yüksek ihtiyacın sebebi sütün kompozisyonuna bağlıdır.
Laktasyon sırasındaki artan ihtiyaçlara göre diyette daha fazla enerji, yüksek kaliteli protein, yeterli Ca, P ve vitamin sağlanmalıdır. Laktasyonda verilecek mama miktar fazla olduğu için en az 3 öğün halinde verilmesi uygundur. Hatta yavruları hızlı büyüyen köpeklere 4 öğün halinde verilmesi ve bunun sütten kesime kadar böyle devam etmesi yararlıdır.
YAŞLI KÖPEKLERİN BESLENMESİ:
Yaşlı köpeklerde sindirim etkinliğinin düşük olması ve Ca gibi çoğu besin maddesinin emiliminin azalması sebebiyle besin maddeleri bakımından zengin, kolay sindirilebilir mamalar kullanılmalıdır. Buna karşılık yaşlı köpeklerin enerji ihtiyaçları daha düşüktür. Bu yüzden diyetlerin kaliteleri artırılırken şişmanlığı önlemek için miktarının azaltılması gereklidir.
Yaşlı köpeklerin beslenmesinde bazı genel uygulamalar:
- Azalan aktiviteye bağlı olarak veya gerekirse eklem hastalıklarının kontrolü için ağırlık artışını kontrol altında tutmak gerekir. Diyette CHO bakımından zengin yem maddeleri azaltılır.
- Koku alma hissinin azalmasına bağlı olarak iştahsızlık varsa diyetin lezzeti arttırılmalıdır.
- Besin maddelerinin emiliminin azalmasından dolayı diyetin sindirilebilirliğini artırmak gerekir.
- Protein düzeyi değiştirilmeli; böbreklerde bozukluk varsa azaltılmalı, protein kullanımında azalma olursa artırılmalıdır.
- Dişlerin bozulmasına bağlı çiğneme güçlüklerine karşı daha yumuşak bir diyet yedirilmelidir.
--------------------------------------------------------------------------------
Prof. Dr. Fatma İNAL
S.Ü. Veteriner Fakültesi Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıları Anabilim Dalı
--------------------------------------------------------------------------------
Besleme şu şekilde özetlenebilir;
1. Bir köpek mümkünse her zaman aynı saatte, aynı yerde ve aynı kişi tarafından beslenmelidir.
2. Ekşimiş, kokuşmuş, çok soğuk veya çok sıcak yiyecekler, sivri uçlu veya parçalanmış kemikler, balık kılçıkları verilmemelidir.
3. Yenmemiş herhangi bir artık varsa yaklaşık 1.5 saat sonra uzaklaştırılmalıdır.
4. İçme suyu devamlı veya en azından günde üç kere verilmelidir.
5. Öğün aralarında başka yiyecekler verilmemelidir.
6. Spor ve iş köpeklerinin günlük diyetleri iki veya daha fazla öğün halinde verilmelidir.
7. Genç köpekler ve laktasyondaki köpeklere sık sık veya ad libitum mama verilmelidir.
8. Ani mama değişiklikleri yapılmamalıdır. Eski mama yeni mama ile azar azar değiştirilmelidir.
9. Yeme ve içme kaplar temiz tutulmalıdır.
10. Beslenme durumunu kaydetmek için hayvanlar düzenli olarak aç karına tartılarak canlı ağırlıkları belirlenmelidir.
DİYET VE GIDA SEÇİMİ:
Köpekler doğal olarak karnivor olmalarına rağmen gerçekte omnivor hayvanlardır. İnsanlarla birlikte yaşadıkları için tamamen bitkisel kaynaklara dayalı bir mamayı tüketebilirler. Mama seçiminde genelde lezzetlilik ön planda tutulmaktadır. Bir mamanın lezzetini etkileyen faktörler, uygulanan ısı, nem düzeyi, tat, koku ve yapıdır. Seçimde ilk adım köpeğin ihtiyaçlarını yaklaşık olarak belirlemektir. Bu hayvanın performansına göre yapılır. Daha sonra mamanın besin maddeleri içeriğine bakılır, besin maddeleri kuru madde esasına göre değerlendirilmelidir.
Diyette kullanılacak gıda maddesi miktarı enerji düzeyine ve hayvanın enerji ihtiyacına göre belirlenmelidir. Örneğin 35 kg CA'taki bir köpeğin günlük enerji ihtiyacı 1900 kcal'dir. Bu 500 g işkembe, 100 g karaciğer, 600 g kepekli ekmekten fazlasıyla karşılanabilir (% 33 HP, % 9 yağ). Böyle bir diyete Ca ilavesi yapılmalıdır.
Köpekler için evde dengeli mamalar hazırlanabilir. Genellikle et ve mezbaha yan ürünleri kullanıldığı için Ca
oranına dikkat etmek gerekir. Hazırlanan mamaların ıslak kum görünümünde olması istenir. Çok sulu ve bulamaç kıvamındaki mamaların hazmı güçtür. Böyle mamalar tüketen hayvanlar bazen kusarlar. Et, sakatat ve balık yararlı ve kaliteli protein kaynaklarıdır, ancak özellikle Ca bakımından eksiktirler, yeterli B vitamini içermezler, karaciğer ve böbrek hariç A, D ve E vitaminleri bakımından fakirdirler. Ayda bir veya iki kere karaciğer verilmesi yeterli A ve D vitamini sağlar. Sığır, koyun, domuz, kuzu, at, tavuk ve tavşan etleri köpek beslemede sıklıkla kullanılır. At eti alıştırarak verilmelidir, aksi halde ishallere neden olabilir. İşkembe, dalak, akciğer ucuz ve kolay bulunur protein kaynaklarıdır. Etlerin enikler için kıyma şeklinde, büyükler için kuşbaşı doğranarak ve çiğ olarak, balığın kılçıksız olarak ve pişirilerek verilmesi daha uygundur.Süt, peynir, yumurta mükemmel protein kaynaklarıdır. Süt (yağsız) çiğ olarak veya süt tozu şeklinde verilir. Yumurta çalışan köpekler için uygundur, fazla verilirse karaciğer zorlanır. Kemikler obstipation riskinden dolay kısıtlı olarak verilmelidir. Taze kemikler % 10 Ca ve % 5 P içerir, bu nedenle başlıca bu iki elementin kaynağıdır. Aynısı kemik unu için geçerlidir. Bitkisel orijinli gıda maddeleri başlıca nişasta formunda enerji ve balast madde (HS) sağlar. Bunlardan bazıları örneğin SFK fazla miktarda protein içerir ve bunun için köpeklerin protein ihtiyacını karşılamada sınırlı miktarda kullanılabilir.
Tahıllar, değişik sebzeler ve özellikle maya da suda eriyen vitaminleri içerir. Sebzeler pişirilerek püre halinde ve etle karıştırılarak verilir. Pirinç suyu iyi bir barsak düzenleyicidir. Taze havuç, yeşil fasulye, pırasa, marul pişirilerek veya çiğ halde verilebilir, ancak pişirme esnasında bir miktar besin maddeleri kaybı olmaktadır. Muz, armut, portakal ve elma köpeklerin severek tükettiği meyvelerdir. Morina balığı karaciğer yağı halen en çok kullanılan yağda eriyen vitamin kaynağıdır, ancak dikkatli kullanılmalıdır, çünkü günde 2-3 damlası orta boy ergin bir köpek için yeterlidir.
TİCARİ KÖPEK MAMALARI:
1. Sulu (konserve) köpek mamaları: Su içeriği % 70-80'dir. Bunların içerisinde tahıl, et ve et yan ürünleri birlikte bulunabilir, bazıları sadece hayvansal ürünlerden oluşur, akciğer, meme, diğer yan ürünler ve yağ doku içerir. Bu mamalar vitamin ve mineral bakımından dengelenmiştir. Sulu mamaların avantajları uygun kaplarda uzun bir raf ömrüne sahip olmaları, lezzetli olmaları; dezavantajları ise maliyetin yüksek olması ve dişler üzerinde olumlu etki yapmamalarıdır.
2. Yarı sulu köpek mamaları: Su içeriği % 20-40'dır. Bu mamaların su içeriği % 26'ya ulaşana kadar şeker (sükroz), prezervatifler (fosforik, malik ve hidroklorik asitler) ve nem çekiciler (sorbitol, propilen-glikol, tuzlar) vasıtasıyla bakteri veya küf gelişimi önlenerek belli bir süre için konserve edilebilir. Yarı sulu mamaların avantajları enerji sindiriminin yüksek olması ve lezzetliliği, dezavantajları ise maliyetin yüksek olması ve dişler üzerinde olumlu etki yapmamalarıdır.
Son zamanlarda % 30-40 su içeren mamalar plastik torbalarda veya sosisler halinde bulunmaktadır.
3. Kuru köpek mamaları: Su içeriği % 12 veya daha azdır. Tahıllar, et, et yan ürünleri, yağlar, mineraller ve vitaminler karıştırılarak pişirilir ve bir kalıp vasıtasıyla sıkıştırılır. Kuru köpek mamalar fırında pişirilerek yapılmış kek, çubuk, pelet (10-13 mm * 1-3 cm), değişik şekiller ve un formunda bulunur. Pişirme ve sıkıştırma esnasında uygulanan yaklaşık 150 °C'lik ısı sayesinde nişasta kolay eriyebilir forma dönüşür, toksinler ve bazı inhibitör maddeler tahrip olur, steril bir ürün elde edilir. Bunların kuru ve serin depo şartlarında tutulması gerekir.
Kuru köpek mamalarının avantaj yüksek konsantrasyonda besin maddelerini içermesi, daha ucuz olması, buzdolabı gerektirmemesidir. Ayrıca dişler için yararlı masaj sağlar, diş hastalıkların önler. Dezavantajı sulu veya yarı sulu mamalara göre köpekler tarafından daha az tercih edilmesidir. Bu da tatlandırıcıların ilavesi, bir parça yağla pişirme, üzerine biraz yağ veya et suyunun serpiştirilmesiyle giderilebilir. Un halindeki kuru mamalar kullanılmadan hemen önce süt, et suyu veya su ile sulandırılır.
BESLEME PROGRAMI:
İki temel besleme programı vardır.
1. Öğünler halinde besleme: Sağlıklı ergin köpekler için günde bir öğün yeterlidir. Yem hayvan sahibine uygun herhangi bir saatte fakat hergün aynı saatte verilmelidir. Beslemeden birkaç saat sonra dışkılama ve işeme ihtiyacı olacağından besleme akşam geç saatlerde yapılmamalıdır. Günde birden fazla öğünün herhangi bir zarar yoktur. Ama eğer her seferinde fazla mama verilirse hayvanın şişmanlama ihtimali vardır. Bazı geniş ve derin göğüslü ırklarda (Bloodhounds, Boxers, Deerhounds, Great Danes, Irish Wolfhounds) mide torsiyonu riskinden dolayı rasyon günde 2-3 öğüne bölünerek verilir. İştahsız, yaşlı ve genç köpeklerin de 2 veya daha fazla sayıda beslenmesi daha yararlıdır. Enikler günde 4-5 kere, sütten kesildikten sonra ergin canlı ağırlığın yarısına ulaşana kadar günde 3-4 defa beslenirler, sonra öğün sayısı 2'ye düşürülür. Yine çalışan köpekler ve laktasyondaki dişilerin besin maddeleri ihtiyaçlar fazla olduğu için günlük diyet birkaç öğüne bölünerek verilir.
2. Ad libitum besleme: Bu metot yoğun yetiştiricilik yapılan işletmelerde uygulanır, hayvanlara fazla yiyecek verilir ve istedikleri zaman tüketmeleri sağlanır. Bu metodda diyetin dengeli olması şarttır. Diyet sulu ise hayvanlar sulu ve etli kısımları daha fazla tüketmek için yarışırlar. Bu metodun avantajları; işgücünü azaltması, kanda sabit besin maddeleri düzeyi sağlaması, can sıkıntısını ve dolayısıyla koprofajiyi azaltmasıdır.
Tablo 1 Ticari mamalardaki besin madde miktarları
KM'de
Kuru
Yarı sulu
Konserve
Nem düzeyi, %
0
10
25
75
KM, %
100
90
75
25
Protein, %
22
20
16.5
5.5
Yağ, %
5.5
5
4
2
Linoleik veya arahidonik asit
1.6
1.4
1.2
0.4
Ca, %
1.1
1.0
0.8
0.3
P, %
0.9
0.8
0.7
0.25
K, %
0.6
0.5
0.45
0.2
NaCl, %
1.1
1.0
0.8
0.3
Mg, %
0.05
0.04
0.03
0.01
Tablo 22. Köpeklerde bazı fizyolojik durumlara göre diyette bulunması gereken besin madde miktarları, % KM'de
Fizyolojik durum
HP
HY
HS
Ca
P
Na
Büyüme,gebeliğin son 1/3'i,laktasyon
28-35
20-30
0-5
1.0-1.8
0.8-1.6
0.3-0.7
Yaşama payı
20-28
10-20
0-5
0.5-0.9
0.4-0.9
0.25-0.5
İşsiz köpeklerde şişmanlığı önlemek
20-25
8-12
5-15
0.5-1.0
0.4-0.9
0.25-0.5
Yaşlılık
15-25
10-20
0-5
0.5-0.85
0.4-0.75
0.3-0.7
İş, stres, nekahat
25-30
25-30
0-5
0.7-1.4
0.7-1.4
0.3-0.7
ENİKLERİN BESLENMESİ:
Normal olarak yavrular 3-4 haftalık olana kadar anneleri tarafından yeterince iyi beslenir bu yüzden bu yaştan önce ilave beslemeye gerek yoktur. Bununla birlikte ananın sütü yoksa veya yavruların büyüklüğüne göre çok az sütü varsa yavrulara ilave besleme uygulanmalıdır. İnek sütü krema, yumurta sarısı, kemik unu ve vitaminlerle zenginleştirilerek verilebilir. Bu işlem çok zahmetlidir çünkü her öğün için taze hazırlanmalı ve eniklere günde bir kaç kere verilmelidir. Hazır enik mamaları ılık suda çözdürülerek verilebilir.
Yaklaşık 3 haftalık yaştaki enikler ana sütüne veya süt ikamelerine ilaveten başka yiyecekleri yemeye başlar. Bu yiyecekler ilk önce lapa halinde olmalıdır ve yavaş yavaş küçük parçalar halinde et, karaciğer ve kaynatılmış yumurta ile desteklenir. Ayrıca hazır enik mamaları sütle ıslatılarak sabahları ve akşamları verilebilir, öğleyin süt verilmeye devam edilir. Sonra enik maması miktar yavaş yavaş artırılır, süt miktarı değiştirilmez. Böylece kuru yiyecek tüketimi artırılmaya çalışılır.
Enikler 6 haftalıkken sütten kesilirler. Ancak süt vermeye yavrular en az 6-7 aylık olana kadar devam edilmelidir. Sütten kesme belli aralıklarla analarından uzaklaştırılarak yavaş yavaş yapılmalıdır. Bu yaştan önce dişler tam gelişmediği için sert yiyeceklerden kaçınılmalıdır.
Tablo 3. Eniklere verilecek süt miktarı ve öğün sayısı
Doğum ağırlığı, g
250-350
450-500
>500
ilk 2 gün; Öğün sayısı
8
8
8
Bir öğünde verilecek süt, ml
12
12
12
3-7 gün; Öğün sayısı
6
6
6
Bir öğünde verilecek süt, ml
20
30
40
8-16 gün; Öğün sayısı
5
5
5
Bir öğünde verilecek süt, ml
35
50
70
16 gün-sütten kesim; Öğün sayısı
4
4
4
Bir öğünde verilecek süt, ml
60
70
120
Sütten kesildikten sonra genç köpekler ihtiyaçlarına uygun proteinin sindirilme derecesi ve biyolojik değeri yüksek, yeterli Ca içeren, Ca
oranı uygun, yeterli vitamin sağlayan mamalarla beslenmelidirler.Genç köpekler 3 aylık olana kadar günde 4-5 kere, 3-5 aylıkken günde 3 kere, 5-10 aylıkken 2 kere, daha sonra 1 veya 2 kere tercihen aynı saatlerde beslenmelidir. Bununla birlikte özellikle büyük ırklar için fazla yedirmeden kaçınmak gerekir, çünkü fazla hızlı büyüme neticesi düzeltilemeyen iskelet bozuklukları meydana gelebilir. Bunun için canlı ağırlık artışı düzenli olarak kaydedilmelidir. Büyüme oranı azaldığı zaman verilen mama miktarı da azaltılmalı, aksi takdirde şişmanlık problemi ortaya çıkar. 9 aylıkken eniklerin mama tüketimi ergin köpeklerinkinin % 10 fazlası kadar olmalıdır, 18 aylıkken de ergin köpeklerin tükettiği miktara ulaşılır.
Sütten kesilmiş enikler için mama örneği
Kahvaltı: Tahıl lapası ve süt ya da ekmek, süt ve kahvaltılık yiyecekler
Öğle: Evde mevcut yiyecekler (et, sebze, patates, çorba, puding, vs) gerekirse et ilave edilir.
İkindi: Öğle öğünü tekrarlanır.
Akşam: Çırpılmış yumurta ilave edilmiş süte bisküvi veya gevrek karıştırılarak verilir.
Sütten kesimden 1 yaşına kadar besleme programı örneği
1. Sütten kesimden 8 haftalık yaşa kadar:
Sabah: 250 g süt, 1 yumurta, 5 parça şeker veya 5 kahve kaşığı pudra şekeri
Öğle: Et, ekmek, sebze
İkindi: Sabah kahvaltısı tekrarlanır.
Akşam: Öğle öğünü tekrarlanır.
Et miktarları (kemiksiz, g);
3. aya kadar
5. aya kadar
Küçük ırklarda
40
75
Orta ırklarda
60
100
Büyük ırklarda
80
200
2. 8 haftalıktan 5 aylık yaşa kadar:
İki hafta süreyle yukarıdaki kahvaltı tekrarlanır, sonra yumurta kesilir, süt ve et miktar artırılır.
3. 5 aylıktan 1 yaşına kadar:
Bu dönemde özellikle et miktarlar üzerinde durulur.
Günlük et miktarları (kemiksiz, g):
Küçük ırklar için
180-200
Orta ırklar için
250-400
Büyük ırklar için
400-1000
Günlük miktar iki öğünde verilir. Bunun yanında yeşil sebzeler genelde pişirilerek hayvanın önüne konur, köpek istediği kadar tüketir.
Yiyecek tüketimindeki ferdi farklılıklardan dolayı, onların yeterli olarak yiyip yemediklerine karar vermek için eniklerin davranışların gözlemek de önemlidir. Aşırı yiyecek tüketimi ölümle sonuçlanan kontrol edilemeyen diyareye yol açabilir. Beslenme yetersizliği olan enikler için suni besleme tercih edilebilir. Bu ilk 3-4 haftada gelişmeyi biraz geciktirebilir fakat sonradan telafi ederler. Eniklerin mırıldanması aç oldukları anlamına gelmez ve besleme planına rağmen ekstra besleme için bir sebep olmamalıdır.
Yeterli yiyecek tüketiminin göstergeleri abdomenin dinlenmesiyle tespit edilebilen peristalsis, yeterli ürinasyon ve dışkının kıvamıdır.
Tablo 3. Enikler için mama örnekleri
Yaş, ay
2, 3, 4
5, 6, 7
8, 9, 10, 11, 12
Süt
300 g
350 g
400 g
Arpa unu
500 g
600 g
650 g
Et
400 g
400 g
500 g
Sebze
200 g
200 g
300 g
Balık yağı
5 g
5 g
5 g
(4 öğün)
(3 öğün)
(2 öğün)
Tablo 3. 3-6 aylık yaştaki farklı ırklarda enik maması ve sütle besleme programı
Irk
Yaş,ay
CA,kg
Mama,g
Süt,ml
Miniature Poodle
3
2.5
180
125
4
4
195
125
5
4.5
225
125
6
5
210
125
Whippet
3
5
255
250
4
6
270
250
5
8
285
250
6
8.5
270
250
Labrador
3
11
540
375
4
16
600
375
5
21
630
375
6
25
660
375
*Mama iki öğün halinde verilmiştir.
ÖKSÜZ ENİKLERİN BESLENMESİ:
Bu terim ölüm, hastalık, emzirme yetersizliği veya ihmal neticesi anası tarafından süt verilmeyen enikleri içine alır. Enikler sağlıklı ise problem yoktur.
Yeni doğmuş öksüz bir eniğin ilk ihtiyacı yiyecekten önce sıcaklıktır. Çevre ısısı 30-35 °C'ye ayarlanmalıdır. Bu nedenle enikler bir kutu içine konularak üzerleri örtülebilir, kutunun yanına veya üzerine bir ısıtıcı yerleştirilebilir.
Kaynatılmış ve 35 °C'ye soğutulmuş su ile % 5'lik glikoz çözeltisi hazırlanarak doğumdan sonra bir saat içinde bir biberon veya intubasyonla ilk yem olarak verilir. Yeni doğan enikler genelde 250-500 g ağırlıktadır ve ilk besleme için 5-10 ml sıvı yeterlidir. İki hafta boyunca yavrular hergün tartılarak ağırlık artışları kaydedilir. İlk beslemeden yaklaşık 2 saat sonra süt verilir. Acil durumlarda inek sütü kullanılabilir, ancak eniklerin optimum büyümesi için yeterince zengin olmadığı unutulmamalıdır.
Tablo 5. Sütün kompozisyonu
Tür
Protein,%
Yağ, %
Laktoz, %
Enerji, kcal/100g
İnek
3.3-3.8
3.5-5.4
4.9-5.0
65-84
Kedi
9.0
5.5
3.5
100
Köpek
8.0
10.0
3.0
134
Keçi
3.3
4.5
4.6
73
Süt ikamesi*
7.0
7.5
4.5
114
*0.5 l Jersey sütü+28 g kazein+14 g sıvı yağ
Süt ikamesi buzdolabında saklanır, içirileceği zaman 30 °C'ye ısıtılır. Fazla laktoz ishale sebep olabilir.
Eniklere genelikle 2-3 saatte bir sıvı verilir, daha sonraki haftada 4 saat aralıklarla, 2-3. haftadan sütten kesilene kadar günde 6 kere besleme yapılır. Bir günlük ve 350 g ağırlıktaki bir eniğe günde yaklaşık 85 g sıvı verilir, 2-3 haftada yaklaşık 1 kg ağırlığa ulaşması gerekir ve bu dönemde günde 250 g sıvı tüketmelidir. Enik 2.5-3 haftalık olduğunda sütten kesilmeye başlanabilir.
ERGİN KÖPEKLERİN BESLENMESİ:
Ergin köpekler yaşama payı düzeyinde günde sadece 1 kere beslenir. Günde yaklaşık 2 kg'lık bir diyet düzenlenir. Böyle bir diyetin 1/3'i et, 1/3'i tahıl ve sebze karışımı, 1/3'i de su olmalıdır. Ancak bu diyetin miktar hayvanın yaptığı işe, besi durumuna, cüssesine göre değiştirilmelidir. Örneğin zayıf bir köpeğe ilave olarak bir miktar süt, 1 yumurta, bir miktar sebze ve tahıl verilmelidir.
Tablo 6. Yaşama payı diyeti örneği
Et
350-500 g
Sebze
500-600 g
Tahıl
450-600 g (un, ekmek veya makarna)
Tuz
2.5-3 g
Pişirildikten sonra üzerine 25-30 ml mısır özü veya soya yağı katılır.
Tablo 7. Köpekler için ekonomik karma örnekleri
Yem maddesi
1. karma,%
2. karma,%
Mısır unu
35
35
Buğday kepeği
12
17
Buğday unu
15
10
Et-kemik unu
12
22
Balık unu
10
14
Süt tozu
14
-
Kemik unu
1
1
Tuz
1
1
Bu karmalar özellikle toplu köpek yetiştirilen işletmeler için uygun, ucuz kaynaklardır. Bunlardan günde bir öğün olarak;
10 kg ağırlıktaki bir köpek için 750 g
15 kg ağırlıktaki bir köpek için 1000 g
20 kg ağırlıktaki bir köpek için 1200 g
30 kg ağırlıktaki bir köpek için 1500 g miktarlarında et suyu, sebze suyu veya süt gibi sıvılarla ıslatılarak verilir. Buna ilaveten haşlanmış sebzeler hayvanların önüne konur. 1. karmanın gebe, laktasyondaki dişilere ve sütten kesme dönemindeki eniklere verilmesi tavsiye edilmektedir.
GEBE VE LAKTASYONDAKİ KÖPEKLERİN BESLENMESİ:
Dişilerin iyi bir verim performansı göstermesi optimum beslemeye bağlıdır. Şişman dişilerde ovulasyon oranı genellikle düşüktür.
Östrus sırasında enerjinin yaklaşık % 10 arttırılması döllenebilir ovum sayısını arttırabilir. Köpeklerde de fötus, uterus, plasenta, memelerdeki en önemli gelişme gebeliğin son üç haftasında meydana gelir. Enerji ve besin maddeleri ihtiyaçları gebeliğin ilk 4 haftasında yaşama payı düzeyinde tutulmalı, 5. haftadan 8. haftaya kadar derece derece arttırılmalı, sonra doğumu kolaylaştırmak için gebeliğin sonuna kadar (9 hafta) tekrar yaşama payı düzeyine düşürülmelidir. Gebelik esnasında karın hacmi uterusun büyümesiyle daraldığı için gebe köpekler günde 3 kere beslenmelidir.
Pratik olarak 6. haftadan itibaren mama miktarı her hafta % 10 düzeyinde artırılarak doğum esnasında % 50'ye kadar artırılır. Gebeliğin son 7-10 gününde iştahsızlık görülebilir, hatta hayvan son öğününü kusabilir. Bu durumda öğün sayısını arttırarak kuvvetli ve lezzetli mamalar vermek, mamayı hayvanın tercihine göre su veya sütle ıslatarak vermek yararlı olabilir.
Sağlıklı bir dişi doğumdan hemen sonra yavrularını emzirmeye başlar. Yeni doğmuş yavruların ağırlığı orta büyüklükteki bir dişinin ağırlığının % 15'i kadardır. Bir haftada doğum ağırlığının iki katına ulaşırlar, bu hızlı büyüme laktasyonun 3-4. haftasına kadar devam eder ve bunun hepsi ananın sütünden karşılanır. Enikler bu dönemde hiç su içmezler. Ananın yeminin yavru vücuduna dönüşme oranı yaklaşık % 50 olarak hesaplanmıştır.
Laktasyon sırasında, yavru sayısına ve büyüklüğüne bağlı olarak diyet yaşama payı düzeyinin iki katı arttırılmalıdır ve derece derece yaşama payının 3-4 katına kadar, doğumdan sonraki 5. haftada daha fazlasına yükseltilir. Bu yüksek ihtiyacın sebebi sütün kompozisyonuna bağlıdır.
Laktasyon sırasındaki artan ihtiyaçlara göre diyette daha fazla enerji, yüksek kaliteli protein, yeterli Ca, P ve vitamin sağlanmalıdır. Laktasyonda verilecek mama miktar fazla olduğu için en az 3 öğün halinde verilmesi uygundur. Hatta yavruları hızlı büyüyen köpeklere 4 öğün halinde verilmesi ve bunun sütten kesime kadar böyle devam etmesi yararlıdır.
YAŞLI KÖPEKLERİN BESLENMESİ:
Yaşlı köpeklerde sindirim etkinliğinin düşük olması ve Ca gibi çoğu besin maddesinin emiliminin azalması sebebiyle besin maddeleri bakımından zengin, kolay sindirilebilir mamalar kullanılmalıdır. Buna karşılık yaşlı köpeklerin enerji ihtiyaçları daha düşüktür. Bu yüzden diyetlerin kaliteleri artırılırken şişmanlığı önlemek için miktarının azaltılması gereklidir.
Yaşlı köpeklerin beslenmesinde bazı genel uygulamalar:
- Azalan aktiviteye bağlı olarak veya gerekirse eklem hastalıklarının kontrolü için ağırlık artışını kontrol altında tutmak gerekir. Diyette CHO bakımından zengin yem maddeleri azaltılır.
- Koku alma hissinin azalmasına bağlı olarak iştahsızlık varsa diyetin lezzeti arttırılmalıdır.
- Besin maddelerinin emiliminin azalmasından dolayı diyetin sindirilebilirliğini artırmak gerekir.
- Protein düzeyi değiştirilmeli; böbreklerde bozukluk varsa azaltılmalı, protein kullanımında azalma olursa artırılmalıdır.
- Dişlerin bozulmasına bağlı çiğneme güçlüklerine karşı daha yumuşak bir diyet yedirilmelidir.